Blog
HOÀNG NHẬT QUANG VÀ HÀNH TRÌNH GIẢI MÃ THẾ GIỚI TÂM LINH QUA NGÔN NGỮ HỘI HỌA
Trong bầu không khí nghệ thuật đương đại Việt Nam đang khao khát tìm kiếm những tiếng nói mới, sự xuất hiện của Hoàng Nhật Quang – cậu bé 11 tuổi đến từ vùng cao Lạng Sơn – với triển lãm cá nhân đầu tay “Những linh hồn ẩn giấu” đã tạo được sự chú ý trong giới mỹ thuật. Không phải chỉ bởi tuổi đời non trẻ của tác giả, mà chính bởi những bức tranh của Quang mang trong mình một thế giới quan hoàn toàn khác biệt, nơi ranh giới giữa hiện thực và tâm linh trở nên mong manh đến khó tin.
Nhìn vào những tác phẩm của Hoàng Nhật Quang, người ta không khỏi ngỡ ngàng trước khả năng diễn đạt thế giới nội tâm phức tạp thông qua ngôn ngữ tạo hình của một cậu bé mới chỉ 11 tuổi. Như lời nhận xét sâu sắc của họa sĩ Lương Xuân Đoàn – Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam: “Tranh của Hoàng Nhật Quang là một không gian lạ. Nó vừa trừu tượng, vừa siêu thực. Khó lý giải lắm!”. Quả thực, mỗi bức tranh của Quang giống như một cánh cửa mở vào tiềm thức của thế giới tâm linh đặc biệt, nơi mọi sinh vật đều có tiếng nói riêng, nơi con người và thế giới siêu nhiên cùng tồn tại trong sự hòa điệu bí ẩn.
Để hiểu được nguồn cội sáng tạo độc đáo này, chúng ta cần trở về với mảnh đất Lạng Sơn – nơi nuôi dưỡng tâm hồn nghệ sĩ nhỏ tuổi. Vùng đất của những đền phủ thượng ngàn, của nghi lễ then đậm màu sắc dân tộc đã thấm sâu vào tiềm thức Quang từ thuở ấu thơ. Những bức tranh thờ với màu sắc rực rỡ, những điệu múa then uyển chuyển, tiếng cồng chiêng trầm hùng trong các nghi lễ – tất cả đã trở thành “ngôn ngữ mẹ đẻ” trong nghệ thuật của cậu bé. Họa sĩ Lương Xuân Đoàn đã có nhận xét tinh tế khi cho rằng: “Có lẽ chính một phần văn hóa vùng cao đã giúp Quang được hưởng một đời sống tâm linh khó lý giải”. Đây chính là chìa khóa để hiểu về thế giới nghệ thuật đặc biệt của Quang. Tác phẩm ” nối những vòng tay” dùng hình ảnh trừu tượng biểu hiện, cách tạo hình ngộ nghĩnh với mảng miếng sinh động, nói lên sự kết nối giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên, kết nối giữa niềm vui và nỗi buồn, giữa hạnh phúc và đau khổ, kết nối giữa thực tại, quá khứ và tương lai, kết nối giữa thế giới của sinh và tử, kết nối giữa con người với các thế lực siêu nhiên…
Bức tranh “Nối những vòng tay” của Quang là một minh chứng rõ nét cho sự kết nối giữa văn hóa bản địa và sáng tạo cá nhân. Tác phẩm này không đơn thuần là một bức tranh trừu tượng, mà là cả một vũ trụ quan được mã hóa bằng ngôn ngữ tạo hình. Những nhịp điệu của đường nét và màu sắc chuyển động vòng tròn đồng tâm gợi nhớ đến mandala trong Phật giáo, nhưng lại mang hơi thở của nghi lễ dân gian vùng cao. Các đường nét uốn lượn mềm mại nhưng đầy sức mạnh, tạo nên một bản giao hưởng thị giác về sự kết nối đa chiều: giữa con người với thiên nhiên, giữa thế giới hữu hình và vô hình, giữa quá khứ và tương lai được Quang biểu hiện bằng bút pháp và đường nét uyển chuyển, màu sắc ấm áp tình cảm nhuần nhị. Nhà sưu tập Bùi Quốc Chí đã nhận xét rằng trong tranh Quang có “thấp thoáng màu sắc của hoa chuối, hoa pháo đỏ ở Lạng Sơn, Điện Biên…, màu xanh mướt của lá chuối và cỏ tươi, màu vàng của hoa mướp, màu nâu của vài nhánh cỏ khô. Bên cạnh đó tôi còn thấy được những tục lệ của người miền núi, những tiếng cồng, tiếng chiêng, những tục lệ cúng ma, cúng dường…Thông qua những hình ảnh mập mờ không rõ nhưng liên tục gợi lại cho chúng ta nhớ về tuổi thơ nếu như các bạn đã từng sống trong không gian hoặc đã từng được đi du lịch đến những nơi đó… “, chính những yếu tố văn hóa ấy đã thấm vào máu thịt cậu bé từ lúc nào không hay.
Càng đi sâu vào thế giới nghệ thuật của Quang, ta càng nhận ra sự tinh tế trong cách cậu bé xây dựng hình tượng. Bức “Sự che chở của đấng siêu nhiên” là một ví dụ điển hình. Với gam màu chủ đạo xanh lá gợi cho người xem cảm thấy gần gũi với thiên nhiên, nhân vật chính là một cậu bé đại diện cho con người được mẹ thiên nhiên biểu hiện bằng hình ảnh vừa thực vừa hư với cách tạo hình khuôn mặt lập thể như ẩn, như hiện, vừa cụ thể vừa hư ảo, cách tạo hình đấng siêu nhiên trong mắt của Quang đã dẫn người xem cảm nhận nhiều hơn là cảm thấy, hình như mơ hồ chúng ta đã thấy ở đâu đó từ khi ta được tạo hóa, bố mẹ sinh ra hình hài, khi mới cất tiếng khóc chào đời đến khi ta về với cát bụi thì quãng thời gian tồn tại trên đời này luôn có đấng siêu nhiên quan sát che chở, dự báo cho ta thông qua cảm nhận và những tín hiệu nhỏ bé nếu chúng ta biết quý trọng mọi thứ trên cuộc đời này chúng ta sẽ nhận ra. Hoặc ai có duyên sẽ được kết nối. Bức tranh như ngầm nhắc nhở chúng ta hãy đối tốt với mẹ thiên thì chúng ta sẽ được che chở, cũng như dự báo đến những thảm họa mà con người tàn phá hủy hoại môi trường tự nhiên mà các đấng tối cao từ thủa sơ khai đã sắp xếp. Ở đây, Quang đã tạo nên một hình tượng đa diện vừa là con người, vừa là thần linh – thông qua cách xử lý khuôn mặt lập thể độc đáo. Kỹ thuật này không phải là kết quả của sự tính toán tỉ mỉ, mà xuất phát từ trực giác nghệ thuật được nuôi dưỡng trong môi trường văn hóa đặc thù. Cách Quang xây dựng không gian trong tranh cũng đặc biệt ấn tượng, khi ranh giới giữa thực và ảo bị xóa nhòa một cách tài tình, tạo nên cảm giác về một thế giới song song tồn tại.
Họa sĩ Thành Chương đã có nhận xét : “Trong tranh của Hoàng Nhật Quang có những nét hồn nhiên đúng chất trẻ thơ nhưng đồng thời cũng có những ý niệm, suy nghĩ rất già dặn, rất hoành tráng của một nghệ sĩ thực thụ”. Sự kết hợp này khiến ta nhớ đến khái niệm “vô thức tập thể” của Carl Jung, khi những hình tượng cổ xưa trong văn hóa dân tộc được tái hiện qua lăng kính cá nhân của nghệ sĩ. Quang không chỉ vẽ bằng đôi tay, mà còn bằng cả tiềm thức được nuôi dưỡng bởi văn hóa tâm linh miền núi.
Ngoài ra còn nhiều tác phẩm nói về cuộc sống như ” ngày mai” như dự báo tương lai, “nơi ta đến” muốn đến với miền đất lạ, cả hai như những giấc mơ tiên tri, nơi tương lai hiện lên qua mảng màu rực rỡ nhưng đầy bí ẩn. ” chiếc áo choàng đến từ không gian “, cưỡi rồng”, “đi qua thời gian” như xuyên không qua những dấu tích ghi dấu thời gian, rồi đến ” Xứ sở của những thiên thần” mơ tới miền cổ tích tươi đẹp, ” rong chơi giữa đời”, ” cuộc phiêu lưu ” hay tác phẩm ” sa mạc kỳ lạ” Quang đưa chúng ta đi qua những nơi kỳ thú trong trí tưởng tượng của mình với góc nhìn mang phong cách siêu thực mang âm hưởng núi rừng Á Đông.
Đặt trong bối cảnh nghệ thuật đương đại, tranh của Hoàng Nhật Quang mang đến một làn gió mới. Khác với nhiều nghệ sĩ trẻ đương thời thường chạy theo các trào lưu quốc tế, Quang đã tìm thấy tiếng nói riêng từ chính cội nguồn văn hóa của mình. Nhà phê bình Lý Đợi nhận định: “Đây là một niềm hy vọng cho tương lai đối với hội họa Việt Nam”. Bởi lẽ, nghệ thuật của Quang chính là minh chứng cho sức sống mãnh liệt của truyền thống khi được diễn đạt bằng ngôn ngữ đương đại.
Tuy nhiên, Cách thực hành nghệ thuật của họa sĩ nhí Hoàng Nhật Quang cũng đặt ra nhiều câu hỏi sâu sắc về giáo dục nghệ thuật. Như lời cảnh báo của họa sĩ Ngô Đồng: “người lớn đừng vì nóng ruột mà làm thui chột bạn ấy”. Câu hỏi đặt ra là làm thế nào để nuôi dưỡng một tâm hồn nghệ thuật đặc biệt như Quang mà không làm mất đi sự trong trẻo nguyên sơ – yếu tố làm nên sức hấp dẫn trong tranh cậu bé. Khi chiêm ngưỡng những tác phẩm của Hoàng Nhật Quang, ta không khỏi nhớ đến câu thơ của Văn Cao mà họa sĩ Ngô Đồng đã trích dẫn: “Từ trời xanh rơi vài giọt tháp Chàm”. Quả thực, những thành quả từ cố gắng tạo sự khác biệt của Quang giống như món quà quý giá từ núi rừng Lạng Sơn ban tặng cho nền mỹ thuật nước nhà. Dù tương lai phát triển của cậu bé sẽ thế nào, thì những gì Quang đã từng thể hiện ở độ tuổi này đã là một hiện tượng nghệ thuật đáng để trân trọng.
Như chính Quang từng tâm sự: “Tất cả các sinh vật đều có linh hồn”. Có lẽ chính niềm tin thuần khiết ấy đã giúp cậu bé tạo nên những tác phẩm chạm đến chiều sâu tâm linh của người xem, hy vọng sẽ mở ra những chân trời mới cho hội họa Việt Nam đương đại. Trong hành trình nghệ thuật của mình, Hoàng Nhật Quang không chỉ là một họa sĩ nhí luôn luôn nỗ lực sáng tạo, mà còn là sứ giả kết nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa cõi thực và thế giới tâm linh huyền bí.